Kapliczki i krzyże są ściśle związane z tradycją i kulturą chrześcijańską. Są pomnikami będącymi wyrazem indywidualnej lub zbiorowej wdzięczności, miejscami pamięci, pokuty a także pośmiertnego wspomnienia. Celem serii „Śladem przeworskich krzyży i kapliczek" jest ocalenie od zapomnienia tego, co należało do przodków, w tym miejsc należących do kultu religijnego. Jak mówił Jan Święty Jan Paweł II „Naród, który nie zna swojej przeszłości, umiera i nie buduje przyszłości”. Zachęcam do przejścia śladami przeworskich krzyży i kapliczek, spojrzenia w przeszłość oraz chwili refleksji.
Historia kapliczek
„Kapliczki przydrożne, podobnie jak krzyże, od stuleci stanowią integralny element polskiego krajobrazu. Można je wprawdzie spotkać w wielu innych krajach europejskich, ale nigdzie nie reprezentują takiego bogactwa form jak w Polsce i nigdzie indziej poza naszym krajem nie zrosły się tak silnie z kulturą ludową”[1]. Pierwowzorów chrześcijańskich kapliczek można doszukać się wśród małych budowli sakralnych wznoszonym swoim bogom przez starożytnych Greków i Rzymian. Zwyczaj ten związany był z kultem, jakim otaczano Lary, czyli dusze przodków, czczone jako bóstwa opiekuńcze, których uosobieniem były małe figurki. Chrześcijanie przejęli od Rzymian bardzo wiele zwyczajów, a także zwyczaj stawiania małych budyneczków o charakterze kultowym, które zostały oficjalnie zaakceptowane przez Kościół w VI-VII wieku.
W tradycji chrześcijańskiej nazwa owych obiektów wiąże się z osobą św. Marcina z Tours. Przyszły biskup, aby okryć nagiego żebraka, odciął kawałek sukna z płaszcza rzymskiego oficera. Słynny płaszcz przechowywany był wraz z innymi relikwiami w niewielkim budynku zwanym capella, co w języku łacińskim było zdrobnieniem od słowa cappa oznaczającego płaszcz. w Encyklopedii staropolskiej Zygmunt Gloger powołując się na J. Karłowicza i F. Kluge pod hasłem kaplica pisze: „Później nazwa ta stała się pospolitą i przeszła do krajów przyjmujących chrześcijaństwo jako określenie każdegomałego budynku, szopki, pokrycia, daszku przeznaczonego na ochronę dla jakiejś świętości i modlitwę. Do Polski wyraz ten dostał się (jak utrzymuje Karłowicz) przez Czechy, gdzie brzmiał Kapla, kaple i kaplice”2. Kapliczki i krzyże usytuowane były najczęściej przy drogach, placach w bezpośredniej bliskości domów i zagród wiejskich, pośród mogił. Traktowano je, jako tarczę ochronną przed epidemiami, klęskami żywiołowymi, wojnami itp. Stawiano je także, jako wotum wdzięczności za otrzymane łaski. Jedna z najstarszych kapliczek przydrożnych znajduje się w Świętej Katarzynie położonej niedaleko Knurowa oraz Ostrowca Świętokrzyskiego. Została wzniesiona w 1430 roku z fundacji kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Wśród zachowanych kapliczek przydrożnych przeważają obiekty pochodzące z drugiej połowy XIX i XX wieku [2].
Kapliczki i krzyże na terenie Przeworska
W Przeworsku znajduje się blisko 61 małych obiektów sakralnych (kapliczki oraz krzyże) zlokalizowanych zarówno na terenach należących do miasta jak oraz osób prywatnych. Występują one w zróżnicowanej formie architektonicznej w zależności od okresu ich powstania. Przeworskie kapliczki ze względu na intencję ich powstania można sklasyfikować następująco: ku chwale Boga i Najświętszej Maryi Panny, dziękczynne za ocalenie z II wojny światowej, dziękczynne za otrzymane łaski, błagalne -
z prośbą o pomoc, za dusze zmarłych, rocznicowe oraz nieznane.
Historia tej kapliczki.
Kapliczka intencyjna za dusze żołnierzy Armii Krajowej rozstrzelanych w 1944 roku przez okupanta niemieckiego pod Ubieszynem.
Jedną z przeprowadzonych przez nich akcji było m.in. wysadzenie pociągu w okolicach Przeworska. Pośród młodych chłopców biorących udział w tej akcji był także syn fundatorów kapliczki państwa Bronisławy i Józefa Brudów – Marian.
Cache - informacje. Kapliczka znajduje się na terenie prywatnym, natomiast miejsce ukrycia na ogólnodostępnym. Bardzo proszę o zachowanie konspiracji podczas podejmowania, dokładne zakręcenie pojmniczka oraz odłożenie go w pierwotne miejsce ukrycia. Pamiętaj o innych uczestnikach gry Geocaching zachowując kesze w należytym stanie. Skrzynka dwusystemowa. Proszę zabrać coś do pisania. Brak wpisu w fizycznym logbooku może skutkować usunięciem wpisu cyfrowego.
Zachęcam do odwiedzin pozostałych obiektów kultu religijnego na terenie Przeworska i okolic.
Życzę miłych i udanych poszukiwań.
Źródło: [1] T. Czerwiński: „Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce”, Warszawa, Sport i Turystyka – Muza SA. 2012, s. 110 - 113.
[2] Tamże, s. 110 – 113.